Danıştay, Türkiye’de idari yargı kolunun en yüksek mahkemesidir ve anayasal bir kurum olarak görev yapar. İdarenin eylem ve işlemlerinin hukuka uygunluğunu denetleyen bu yüksek yargı organı, idari davalarda verilen kararların nihai denetimini sağlar. Ayrıca, bazı davalara ilk ve son derece mahkemesi sıfatıyla bakma yetkisine de sahiptir. Danıştay daireleri 1 başkan 4 üyeden oluşur. Kararları heyet halinde verir. Danıştay, ülkemizde 1924 Anayasası’ndan bu yana var olan anayasal bir kuruluştur. Danıştay, bir yüksek mahkemedir. Danıştay’a ilişkin temel anayasal düzenlemeler Anayasa’nın 155. maddesinde yapılmıştır.
Danıştay, idari yargı alanındaki en yüksek görevli idari mahkemesidir. (Danıştay Kanunu madde 1) Danıştay, temyiz incelemesi yapmak, kanunda verilen idare hukukunu ilgilendiren konularda diğer devlet kurumlarına görüş bildirmek ve bazı davalara ilk derece mahkemesi sıfatıyla bakmakla görevlidir.
Danıştay Nedir?
Danıştay, genel idari yargı içerisinde yer alan ve Anayasada belirtilmiş en üst idari yargı mercidir. Danıştay hem yüksek bir mahkemedir, hem de Danıştay Kanununun 24. Maddesine sayılan uyuşmazlıklarda ilk derece mahkemesidir. Danıştay’ın iki temel görevi vardır; Danıştay ilk olarak Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile görevlendirilmiş bir mahkemedir, ikinci olarak danışma ve inceleme mercidir.
Danıştay, yalnızca yargı fonksiyonu değil, yürütme organına danışma görevi de üstlenebilir. Özellikle kanun tasarılarıyla ilgili görüş bildirerek yasama sürecine katkıda bulunur. Hem bireysel başvurular hem de idari işlemlere karşı yapılan temyiz başvuruları Danıştay’da sonuca bağlanır.
- Danıştay, idari yargının en üst mercii olup, idarenin işlem ve eylemlerine karşı hukuki denetim yapar.
- Anayasada belirtilen şekilde, bazı davalarda ilk derece mahkemesi olarak da görev yapabilir.
- Temyiz merci olarak, bölge idare mahkemelerinden gelen kararları inceler ve kesin hükme bağlar.
- Hukuki denetimin yanında, yürütmeye danışma göreviyle normatif katkı da sunar.
- Kamu yararı ile birey hakları arasında denge kurulmasına yardımcı olan anayasal bir kurumdur.
Danıştay’ın Yapısı
- Danıştay Daireleri: Danıştay’ın yargısal işlerini gerçekleştiren asıl mekanizmadır. Vergi dava daireleri ve idari dava daireleri olarak iki bölüme ayrılır.
- İdari Dava Daireleri Kurulu: Yargılama sürecinde idare mahkemeleri tarafından verilmiş olan “ısrar kararları” ve Danıştay İdari Dava Dairelerinin ilk derece mahkemesi sıfatı ile vermiş olduğu kararların temyiz incelemesini gerçekleştirir.
- Vergi Dava Daireleri Kurulu: Yargılama sürecinde vergi mahkemeleri tarafından verilmiş olan “ısrar kararları” ve Danıştay Vergi Dava Dairelerinin ilk derece mahkemesi sıfatı ile vermiş olduğu kararların temyiz incelemesini gerçekleştirir.
- İçtihatları Birleştirme Kurulu: İdari yargıda içtihat bütünlüğünü sağlamak amacıyla kurulmuş olan müessesedir. Danıştay başkanının havalesi ve Danıştay Başsavcısının düşüncesi alınarak, ccc dava dairelerinin ya da idari ve vergi dava daire kurullarının kararları arasındaki aykırılık ve uyuşmazlıkları giderir.
- Danıştay Genel Kurulu: Kanunlar ile kurula verilmiş olan seçim görevleri ile diğer görevleri yerine getirir. Ayrıca iç tüzük ve yönetmelikleri kabul eder.
Danıştay Nasıl Kurulur?
Danıştay, Anayasa ve 2575 sayılı Danıştay Kanunu hükümleri doğrultusunda organize edilmiş bir yüksek yargı organıdır. Üyeleri, Cumhurbaşkanı, Hâkimler ve Savcılar Kurulu ve idari yargıdan yapılan seçimlerle belirlenir. Danıştay’ın başkanı, üyeleri tarafından seçilir ve kurum içi idari işleyişi yönetir.
Danıştay’da daire sistemi bulunur ve daireler uzmanlık alanlarına göre ayrılmıştır. Hem dava daireleri hem de idari daireler mevcuttur. Yargısal ve idari görevlerin birbirinden ayrıldığı bu yapı, Danıştay’ın iş yükünü düzenli biçimde dağıtmasına olanak tanır.
- Danıştay’ın yapısı Anayasa ve özel kanunlarla belirlenir; başkanı ve üyeleri seçimle göreve gelir.
- Kurumda dava daireleri ve idari işler daireleri olmak üzere iki ana bölüm bulunur.
- Üyelerin bir kısmı Cumhurbaşkanı, bir kısmı HSK ve idari yargı içinden seçilir.
- Danıştay Genel Kurulu, daireler arasında içtihat birliğini sağlamak için toplanabilir.
- Dairelerin sayısı, ihtiyaca göre Cumhurbaşkanı kararıyla artırılabilir ya da azaltılabilir.
Danıştay’ın Görevleri Nelerdir?
Danıştay’ın temel görevi, idari yargının nihai temyiz merci olarak görev yapmaktır. İdare mahkemeleri ve vergi mahkemelerinin kararlarına karşı yapılan temyiz başvurularını inceler. Bunun yanında, bazı davalarda ilk derece mahkemesi olarak doğrudan karar verme yetkisine sahiptir (örneğin Bakanlar Kurulu kararlarına karşı açılan davalarda).
Ayrıca, yürütme organının talebi üzerine bazı yasa tasarılarına ilişkin hukuki görüş bildirme yetkisi de vardır. Bu görev, Danıştay’ın sadece yargısal değil, danışma işlevini de gösterir. Bunun dışında, içtihatların birliği ve kararların istikrarı açısından önemli bir rehber görevi üstlenir.
- Danıştay, idare ve vergi yargısının temyiz mercii olarak nihai denetimi yapar.
- İlk derece mahkemesi olarak bakabileceği özel davalar Danıştay Kanunu’nda sınırlı şekilde düzenlenmiştir.
- İdare tarafından istenen yasa tasarıları ve yönetmeliklerle ilgili görüş verebilir.
- İçtihatların birliği amacıyla genel kurul toplantıları düzenleyebilir.
- Mahkemeler arasında yorum farklılıklarını gidermek için birleştirme kararları alabilir.
Danıştay Hangi Davalara Bakar?
Danıştay, çoğunlukla temyiz mahkemesi olarak idare ve vergi mahkemeleri ile bölge idare mahkemelerinin verdiği kararları inceler. Ancak, bazı özel davalara ilk derece mahkemesi sıfatıyla doğrudan kendisi bakar. Örneğin, Başbakanlık, Bakanlar Kurulu veya düzenleyici kurullara ilişkin işlemler Danıştay’ın ilk elden yargılama yetkisine girer.
Ayrıca, kamu görevlilerinin görevden uzaklaştırılması, idari işlem iptali gibi uyuşmazlıklar da Danıştay’ın görev alanına girer. Bu davalar, yalnızca kararın hukukiliğini denetlemekle sınırlıdır; yerindelik denetimi yapılmaz. Danıştay kararları idare açısından bağlayıcıdır.
- Danıştay, genel olarak idari ve vergi yargı kararlarına karşı yapılan temyiz başvurularını karara bağlar.
- İlk derece sıfatıyla, bazı yüksek seviyeli idari işlemler (örneğin Bakanlar Kurulu kararları) hakkında doğrudan yargılama yapabilir.
- Kamu ihale kararları, düzenleyici işlem iptalleri gibi konular temyiz yoluyla Danıştay’a gelir.
- Sadece hukuka uygunluk denetimi yapar; idarenin takdir yetkisini değerlendirmez.
- Danıştay kararları emsal niteliğinde olup, idari uygulamaları doğrudan etkileyebilir.
Danıştay’da Dava Nasıl Açılır?
Danıştay’da dava açılabilmesi için, ilk derece yargı yeri olarak yetkili kılındığı konularda doğrudan başvuru yapılması gerekir. Davacı, süresi içinde dilekçesini sunarak, ilgili işlem veya kararın iptalini talep eder. Bu durumda, dosya doğrudan Danıştay dairesinde görülür.
Ancak genel olarak, Danıştay’a doğrudan değil, temyiz başvurusu yoluyla başvurulur. İlk derece mahkemesinde görülüp karara bağlanmış bir dava, bölge idare mahkemesinde istinafa tabi tutulur ve oradan da Danıştay’a taşınabilir. Süreler, davanın türüne göre değişiklik gösterir.
- Danıştay’da dava açmak için ya doğrudan yetkili olduğu bir konuda başvuru yapılmalı ya da temyiz aşaması tamamlanmış olmalıdır.
- Dava dilekçesinde işlem konusu, gerekçeler ve hukuki talepler açıkça belirtilmelidir.
- Temyiz sürecinde bölge idare mahkemesinden gelen dosya, ilgili Danıştay dairesine gönderilir.
- Dava açma süresi, kararın tebliğinden itibaren genellikle 60 gündür (idari işlemlerde).
- Elektronik ortamda UYAP sistemi üzerinden dava açmak mümkündür ve zorunlu durumlarda fiziki başvuru da kabul edilir.
Danıştay’da Yargılama Süreci
Danıştay’daki yargılama süreci, idari yargıya özgü özellikler taşır ve yazılı usule dayanır. Dava dilekçesi ve savunmalar karşılıklı sunulur; çoğu zaman duruşma yapılmadan dosya üzerinden karar verilir. Ancak önemli davalarda duruşma açılması mümkündür.
İlgili daire, dosyayı raportöre havale eder; raportör hazırladığı raporla birlikte dosyayı heyetin önüne getirir. Heyet, oy çokluğuyla karar verir. Karar gerekçeli olarak yazılır ve UYAP üzerinden taraflara tebliğ edilir. Bu süreç, kararın niteliğine göre birkaç ay ile bir yıl arasında sürebilir.
- Danıştay’da yargılama yazılı usule dayalıdır; duruşma açılması istisnaîdir.
- Raportörler, dava dosyasını inceler ve hukuki görüş hazırlar.
- Heyet, raportör görüşü ışığında çoğunlukla karar verir; kararlarda azınlık görüşü de yer alabilir.
- Dosya incelemesi, çoğu zaman elektronik ortamda yapılır ve kararlar UYAP üzerinden bildirilir.
- Temyiz aşamasında verilen kararlar, bölge idare mahkemesi kararlarını bozabilir, düzeltebilir veya onaylayabilir.
Danıştay Kararlarına Karşı İtiraz
Danıştay, istinaf mercii değildir; temyiz merciidir. Ancak istinaf aşaması tamamlanmadan Danıştay’a başvurulamaz. Öncelikle idare mahkemesi kararı, bölge idare mahkemesinde incelenir; burada verilen karar temyize elverişli ise Danıştay’a taşınabilir.
Danıştay, temyiz başvurularını incelerken yalnızca hukuka uygunluk denetimi yapar. Maddi vakıaların yeniden değerlendirilmesi söz konusu değildir. Kararı bozma, düzeltme veya onama gibi yollarla sonuçlandırır. Bazı kararlar kesindir; temyiz hakkı bulunmaz.
- Danıştay, yalnızca temyiz başvurularını inceler; istinaf görevi bölge idare mahkemelerine aittir.
- Temyiz, yalnızca hukuki denetimi kapsar; olayın yeniden değerlendirilmesi yapılmaz.
- Temyize uygun olmayan kararlar için Danıştay’a başvuru reddedilir.
- Danıştay, kararı bozabilir, düzeltebilir ya da onaylayarak kesinleştirebilir.
- Kesin hüküm haline gelen Danıştay kararları, ilgili idareler açısından bağlayıcıdır ve uygulanmak zorundadır.
