İcra hukuk mahkemeleri, İcra ve İflas Kanunu uyarınca icra ve iflas dairelerince yapılan işlem ve kararlara yönelik şikâyet ve itirazları incelemekle görevli ihtisas mahkemeleridir. İcra ve iflas dairelerinin gözetim ve denetimi de bu mahkemelerce yürütülür. Tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir.
İcra hukuk mahkemesinin kurulmadığı yerlerde icra hukuk mahkemesinin görevine giren dava ve işlere bu sıfatla asliye hukuk mahkemesi tarafından bakılır. Birden fazla asliye hukuk mahkemesinin bulunması halinde hangisinin icra hukuk mahkemesi sıfatıyla görevli olduğu HSK tarafından belirlenir. İcra İflas Kanununda düzenleme bulunmayan hususlarda kıyasen HMK hükümleri uygulanır.
İcra Hukuk Mahkemeleri Nedir?
İcra hukuk mahkemeleri, İcra Mahkemesini; İcra ve iflas işlerinde görevli, sınırlı inceleme yetkisine sahip, tek hakimli, özel görevli ilk derece mahkemeleri olarak tanımlayabiliriz. İcra dairesinde, icra müdürünün / müdür yardımcısının / katibinin yapacağı işlemlerin isabetli ve yasaya uygun yapılmasını sağlamak için, icra dairelerinin üstünde icra mahkemeleri kurulmuş ve her icra dairesi bir icra mahkemesine bağlanmıştır. İcra mahkemesinin görevine giren işler, gerek İcra ve İflas Kanunu’nun birçok maddelerinde ve gerekse özel kanunlarda açıkça gösterilmiştir.
İcra mahkemesi; tek hakimden oluşan ve icra ile iflas işleri ile ilgilenen ilk derecede mahkemeler olarak geçmektedir. Mahkemenin hakimi; icra dairelerine karşı yapılan itirazları inceleme, gözetim ve denetleme yapma konularında yetki sahibidir. İş durumuna bağlı olarak bazı yerlerde Hakimler ve Savcılar Yüksek kurulu onayı ile kurulan icra dairelerinin sayısı artırılabilmektedir. İcra dairesi sayısındaki artış, Adalet Bakanlığı tarafından kontrol edilmektedir.
İcra Hukuk Mahkemeleri Nasıl Kurulur?
İcra mahkemelerinin görevi, İcra ve İflas Kanunu’nun 4. maddesinde düzenlenmiştir. İcra ve İflas Kanunu’nun 4. Maddesine göre;
“İcra ve iflas dairelerinin muamelelerine karşı yapılan şikayetlerle itirazların incelenmesi icra mahkemesi hakimi yahut kanun gereğince bu görev kendisine verilmiş olan hakim tarafından yapılır. İş durumunun gerekli kıldığı yerlerde Hakimler ve Savcılar Kurulunun olumlu görüşü ile Adalet Bakanlığınca icra mahkemesinin birden fazla dairesi kurulabilir. Bu durumda icra mahkemesi daireleri numaralandırılır. İcra mahkemesinin birden fazla dairesi bulunan yerlerde iş dağılımı ve buna ilişkin esaslar, Hakimler ve Savcılar Kurulunca belirlenir. Her icra mahkemesi hakimi, kendisine Adli Yargı Adalet Komisyonu Başkanlığınca dönüşümlü olarak bağlanan icra ve iflas dairelerinin muamelelerine yönelik şikayetleri ve itirazları inceler, bu dairelerin gözetim ve denetimlerini yapar, idari işlerine bakar.
İcra yetkisini haiz sulh mahkemelerinin muamelelerine karşı vuku bulacak şikayet ve itirazların tetkik mercii o mahkemenin hakimidir.”
İcra Hukuk Mahkemeleri Görevleri Nelerdir?
İcra mahkemesinin görevine giren işler, gerek İcra ve İflas Kanunu’nda ve gerekse özel kanunlarda açıkça gösterilmiştir. Kuruluş maddesinde belirtildiği üzere, icra hukuk mahkemesinin görevi, sadece ve sadece İcra ve iflas dairelerinin muamelelerine karşı yapılan şikayet ve itirazların incelenmesidir.
İcra mahkemeleri şikâyet ve itirazları belli bir usule uyarak yargılayan ve objektif hukuk kurallarını şikayet ve itirazlara uygulamak suretiyle bunları takip hukuku bakımından kesin hükme bağlayan mahkemelerdir. İcra ve İflas Kanunu’nun çeşitli hükümlerinde icra hukuk mahkemeleri görevli kılınmıştır. İcra hukuk mahkemelerinin bazı görevleri şunlardır:
- Gelen şikayetleri incelemek
- İtirazlara ilişkin geçici ve kesin kaldırılmaları değerlendirmek
- Haciz ve iflas durumunda mal iflas masası ve diğer işlere bakmak
- İhalenin feshine ilişkin meselelere bakmak
- Hacizde ve iflasta sıra cetveline karşı yapılan şikayetleri değerlendirmek
- İcra takibinin iptali ve talikine ilişkin karar vermek
- Kambiyo senetlerine özgü talip yolunda itirazları değerlendirmek
- İlamlı icrada icranın geri bırakılması ile ilgili olarak karar vermek
- İflas idaresi üyelerini seçmek, sürece ilişkin itiraz ve talepleri değerlendirmek
- Konkordatoya ilişkin süreçte kanunda yer alan işleri görmek
- Gecikmiş itirazları inceler.
- Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda ödeme emrine yapılan itirazları inceler.
- İcra takibinin iptaline ve talikine(ertelenmesine) karar verir.
- İflasta mal masadayken açılan istihkak davasına bakar.
- Hacizde mal borçlunun veya üçüncü kişinin elinde ise istihkak davalarına bakar.
- Kıymet takdirine ilişkin kararlara karşı şikayetleri inceler.
- İhalenin feshi talebini şikayet üzerine inceler.
- Hacizde ve iflasta sıra cetveline karşı şikayetleri inceler.
- İlamlı icra takibinde, gerektiğinde icranın geri bırakılmasına karar verir.
- İpotek alacaklısının borcu almaktan ve ipoteği çözmekten kaçınması halinde ipotek kaydının silinmesine karar verir.
İcra Hukuk Mahkemeleri Hangi Davalara Bakar?
- İcra dairelerinin işlemlerine karşı yapılan şikayet başvuruları ve itirazların kaldırılması istemlerini karara bağlamak,
- Hacizde ve iflasta istihkak davalarını incelemek (İflasta mal üçüncü kişinin elinde ise dava genel mahkemelerde görülür.
- Ayrıca 6183 Sayılı Yasanın 68/1. Maddesi gereğince kamu alacağından dolayı kesin ya da ihtiyaten uygulanan hacizler nedeniyle açılacak istihkak davaları da genel mahkemelerde görülür.)
- İstihkak davasına karşı dava olarak açılan iptal davasına bakmak,
- Şikayet yolu ile gelen ihalenin feshi işlemlerini incelemek,
- İcra ve iflas suçlarını inceleyerek ceza vermek,
- İlamlı icrada icranın geri bırakılması istemlerini incelemek,
- Takibin iptal ve talikine karar vermek,
- 6183 Sayılı Yasa’nın 99. maddesine göre vergi dairesince yapılan taşınmaz ihalesinin feshine yönelik şikayetleri incelemek. (taşınır satışlarına ilişkin ihalenin feshi işlemleri ile ilgili olarak idari yargı görevlidir)
İcra Hukuk Mahkemeleri Dava Nasıl Açılır?
İcra mahkemesine başvuru çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir. Her farklı başvuru kendi içerisinde farklı bir yol izlemeyi gerektirebilir.
- Ödeme emri kendisine tebliğ edilen borçlu süresi içinde kendi kusurundan kaynaklanmayan bir engel sebebiyle borcuna itiraz edememiş ise engelin ortadan kalkmasından itibaren 3 gün içerisinde icra mahkemesine başvurabilir. Bu başvuru bir dilekçe ile olabileceği gibi sözlü başvurunun icra mahkemesinde tutulacak olan bir tutanağa geçirilmesi ile de olur.
- Borçlunun borcuna itiraz etmesi durumunda alacaklı itirazın kesin kaldırılması yoluna başvurabilecektir. Başvuru için dilekçe veya sözlü beyanın icra mahkemesince tutanağa geçirilmesi gerekir.
- Borçlu imzaya itiraz ediyorsa alacaklı itirazın geçici kaldırılmasına başvurabilecektir. Bu durumda alacaklı icra mahkemesine bir dilekçe ile yazılı başvuru yapılabileceği gibi sözlü olarak da başvuru yapılabilir.
- Alacaklının kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip için icra mahkemesine yapacağı başvuru yazılı olmak zorundadır.
İcra mahkemesine başvurmak için gerekli şartlar somut olaya göre değişkenlik göstermektedir. Bazı başvurular sözlü olabilirken bazıları için ise sadece yazılı olması şartı aranmıştır. Her somut olay kendi içinde farklı prosedür içermektedir.
İcra Hukuk Mahkemeleri Yargılama Süreci
İcra mahkemeleri, İİK’nın 18. maddesi uyarınca 6100 Sayılı HMK’nın 316-322. maddeleri arasında düzenlenen basit yargılama usulüne göre yargılama yapar. İcra mahkemelerinin kuruluş amacı, icra dairelerince yürütülen cebri icra faaliyetinin, hukuka ve kanuna uygunluğunu, icra ve iflas hukuku çerçevesinde denetlemektir.
İcra dairelerinin işlemleriyle ilgili olarak yapılan şikâyet ve itirazlara ilişkin uyuşmazlıkları, sınırlı ve biçimsel olarak incelemek ve en seri şekilde karara bağlamak icra mahkemelerinin görevidir. Bu nedenle icra mahkemelerinin yargılama yetkileri, genel mahkemelere göre sınırlıdır.
İcra mahkemesinin görevine giren işler İcra ve İflas Kanununda belirtilirken icra mahkemesinin görevi dışında kalan ve mahkemelerin bakması gereken uyuşmazlıklar da yine İcra ve İflas Kanunu’nda açıklanmıştır. İcra hukuk mahkemesinin hangi uyuşmazlıklara bakabileceğinin çözümünde, icra mahkemesinin genel mahkemeler gibi geniş yetkili bir mahkeme olmadığı, kural olarak, tanık dinleyemediği, yemin teklif edemediği, bilirkişi incelemesi yaptıramadığı yapamadığı hususlarına da dikkat edilmesi gerekir.
İcra Hukuk Mahkemeleri Kararına Karşı İstinaf ve Temyiz
İcra hukuk mahkemelerinin hukuk işlerine karşı başvurulacak kanun yolları İcra ve İflas Kanunu’ndaki özel hükümler dışında Hukuk Muhakemeleri Kanunu’ndaki genel hükümlere göre de belirlenir. İcra hukuk mahkemesinin vermiş olduğu kararlara karşı başvurulacak ilk kanun yolu istinaftır. Kural olarak icra mahkemelerinin nihai kararlarına karşı istinafa gidilir. Ancak icra mahkemesinin aşağıda belirtilen kararlarına karşı istinafa başvurulamaz. Bu kararlar ise İİK madde 363’te belirtilmiştir;
- İİK madde 85’in uygulama biçimine ilişkin kararlar
- İcra dairesi tarafından hesaplanan vekalet ücretine ilişkin kararlar
- İİK madde 103’ün uygulanma biçimi ve burada düzenlenmiş olan davetiye içeriğine ilişkin kararlar
- Yediemin ücretine ve yediemin değiştirilmesine ilişkin kararlar
- Hacizli taşınır malların muhafaza biçimine ilişkin kararlar
- Kıymet takdirine yönelik şikayete ilişkin kararlar
- İhaleye katılmak için teminat yatırılması ve teminat miktarına ilişkin kararlar
- Satışın durdurulmasına ilişkin kararlar
- Satış ilanının iptali, süresinde satış istenmemesi nedeniyle satışın düşürülmesine ilişkin kararlar
- İİK madde 263 uygulanma biçimi
- İflas idaresinin oluşturulmasına ilişkin kararlar
- İcra mahkemesi şikayet üzerine iflas idaresinin işlemlerine ilişkin vermiş olduğu kararlar
- İflas idare memurunun ücret ve masrafları hakkındaki hesap pusulasına ilişkin kararlar
- İİK madde 36’ya göre icranın geri bırakılmasına ilişkin kararlar
İcra mahkemesinin kararının tebliğ ya da tefhiminden itibaren 10 gün içerisinde istinaf kanun yoluna başvurulmalıdır. İstinaf başvurusu bir dilekçe ile yapılır. İstinafa başvuracak kişinin hukuki yararı bulunmalı ve karara konu alacak, mal veya hakkın değeri 2025 yılı için 95.123,337 TL’yi aşmalıdır.
İstinaf kanun yoluna başvuru durumunda satış durur ancak diğer icra işlemleri devam eder. Kanun yoluna başvuru satış dışında icra işlemlerini durdurmaz. Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı’na göre üst mahkemedeki kanun yolu başvurusu icra veznesinde bulunan paranın alacaklıya ödenmesine engel olmaz.
İcra hukuk mahkemelerinin kararları kesin hüküm oluşturmaz. Bu sebeple kural olarak icra mahkemesinin vermiş olduğu kararlara karşı yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurulamamaktadır. Ancak icra mahkemesinin istihkak davasında ve İİK madde 89/4’e göre açılan tazminat davalarında vermiş olduğu kararlar ile ihalenin feshi başvurusunun reddine ilişkin kararları maddi anlamda kesin hüküm oluşturur. Bu sebeple bu 3 karara karşı yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurulabilir.
